iRAN HAKKINDA BİLİNMEYENLER...

İran hakkında merak edilenler

iRAN HAKKINDA BİLİNMEYENLER...

İRAN’IN DİLİ

  • Resmi dil Farsça
  • Farsça’dan dilimize geçmiş 2000’e yakın kelime vardır. Örneğin: Armut, badem, belki, arzu, ciğer, borç, ezber, feryat…

İRAN’IN BAŞKENTİ NERESİ?

  • Tahran, ülkenin başkenti ve en büyük şehri olmasının yanı sıra aynı zamanda ekonomik merkez.
  • Diğer önemli şehirler: Tebriz, İsfahan, Meşhed ve Yezd.

tahran-kapak

İRAN’DA DİN

  • Tahmin edebileceğiniz gibi ülkenin %90’ını Şii Müslümanlar, %8’ini Sünni Müslümanlar, kalan %2’yi ise diğer dinlere mensup insanlar oluşturur.
  • Ülkenin resmi mezhebi Şiilik’tir.
  • Adı şeriat olan, tabelasında İslam Devleti yazan fakat İslam Devleti ile çelişen bir idare biçimiyle yönetiliyor
  • İslam adı altında binlerce müslümana eziyet edip ehli sünnet'e hakaret etmeleri sebebiyle bir çok islami görüş  tarafından islam devleti olarak tanımlanmıyor. 
  • Zerdüştlük inancı hala İran’ın has dini olarak kabul ve saygı görüyor. Hala ülkede 25 bin inananı var. Hindistan ve Amerika’dan sonra dünyadaki en büyük Zerdüşt nüfusu İran’da. Zaten Amerika’daki nüfusun önemli bir kısmı sözde adı İslam Dervimi’nden sonra İran’dan göç edenlerden oluşuyor.

ARAP ALFABESİ

  • İran’da Arap alfabesi kullanılıyor 

İRAN PARA BİRİMİ

  • İran para birimi olarak İran Riyali’ni (IRR) kullanıyor. 1 Türk Lirası 5.734,50 İran Riyali değerinde. (ağustos 2020)

tahran-pazari

İRAN NÜFUSU

         Ülke Nüfusu: 81,8 milyon (2018)

  • Yapılan araştırmalara göre nüfusunun %61’ini Farslar, %16’sını Azeri Türkleri, %10’unu Kürtler, %6’sını Lurlar, %2’sini Beluciler, %2’sini Araplar ve kalan %2’yi de Kaşkay Türkleri ve diğer Türkmen grupları oluşturuyor.

İRAN BAYRAĞI

upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ca/Fla...

İRAN NASIL YÖNETİLİYOR?

  • İslam Cumhuriyeti politik sistemi 1979 İran Anayasası’na dayanır.
  • İran dini lideri aynı zamanda silahlı kuvvetlerin başkomutanı ve savaş açma, barış yapma konusunda tek yetkili.
  • Danışmanlar konseyi İran dini liderini seçer veya görevden alır, dini lidere görevleri konusunda danışmanlık yapar.
  • İran Devlet Başkanı dini liderden sonra en yüksek otoriteye sahip insandır. Dört yılda bir seçilir ve bir kişi en fazla iki dönem başkanlık yapabilir.
  • İran Meclisi tek meclisli bir yapıdır, yasama faaliyetlerini yürütür.

YÜZÖLÇÜMÜ

  • İran 1.648.195 km²’lik yüzölçümüyle Ortadoğu’nun 2. , Dünya’nın ise 18. en geniş yüzölçümüne sahip ülkesi.

İRAN’IN KOMŞULARI

  • İran; Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Pakistan, Afganistan ve Türkmenistan ile kara sınırına sahip.

iran-harita

İRAN’IN COĞRAFYASI VE İKLİMİ

  • İran’ın büyük kısmı çöl olmakla beraber, Hazar Denizi’ne kıyısını olan dağlık bölge Karadeniz gibi yemyeşil bir yer. Ülkenin özellikle kuzey kesiminde aralık-şubat arası hava sıcaklığı neredeyse donma noktasının altında oluyor.
  • İran, dünya’daki en dağlık ülkelerden biri.

İRAN EKONOMİSİ

  • İran’ın ekonomisini büyük bölümde tarım, turizm, doğalgaz-petrol ihracatı oluşturuyor.
  • İran’ın imajı sebebiyle yabancılar gitmiyor sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Hatta batı ile ilişkileri 2016’da iyileştikten sonra alt yapı yetersizliği patlak verdi. Yılın belli dönemlerinde otellerde yer bulmak çok zor oluyor. Şu an bolca otel inşaatı var.

iran-cafe-restoran

İRAN’DA KÜLTÜR

  • İranlılar Arap değildir. Türkler gibi bulundukları coğrafyadan etkilenmiş ama kökleri başkadır ve kendilerine özgü bir kültürleri vardır.
  • Orta Doğu insanından farklı olarak İranlıların %90 Kafkasya kökenlidir.  Bu genetik araştırmalarla ortaya konulmuştur.
  • İran’da oldukça kozmopolit bir toplum yapısına sahip. 79 milyonun sadece %61’i Farsi (İranlı). En büyük azınlık Azeriler, ikincisi Kürtler… Sadece 9000 kişi olmakla birlikte ufak bir Yahudi cemaati bile var.
  • İran mutfağı Türk mutfağına oldukça yakın. Tereyağlı pilavla servis edilen kebaplar, naneli ayran, yaygın çay kültürü oldukça benzer.
  • İran’ın çok zengin ve ağdalı bir mutfak kültürü var. Bu yüzden İran mutfağında çok da hafif yemeklere rastlamazsınız. En özel ve dillere dolanmış İran yemeklerinin olmazsa olmazları genelde envai çeşit baharatlar; pirinç, bulgur gibi baklagiller ve ettir. Mesela kakule ve safran en sık kullanılan baharatlar olup, Hint mutfağından geçmiştir.

Erken Dönem (M.Ö. 3200 – M.Ö. 625)

  • İran Platosu’nda bulunan tarih öncesi kalıntılar sayesinde; yerleşim yerlerine dair izlerin Mezopotamya uygarlıklarından bile öncesine dayandığına dair bilgiler mevcut.
  • Antik İran toplulukları ise M.Ö. üçüncü ve ikinci binyıllarda göç dalgaları halinde İran Platosu’na gelmişler.
  • M.Ö. 1000 yıllarında, bu dönemde bölgede, Medler, Persler, Baktrialılar, Partlar, Kimmerler, Alanlar, Sarmatlar, İskitler gibi topluluklar bulunuyor.
  • Tek tanrılı dinlerin atası kabul edilen Zerdüştlük bu dönemde doğuyor.  İçinde kutsal ilahi ve kuralların yer aldığı kitabı Avesta, İran tarihindeki en köklü dinlerinden Zerdüştlük dininin de yine bu dönemde ortaya çıktığı biliniyor. Tarihteki ilk tek tanrılı dinlerden olan Zerdüştlük, 6. Yüzyılın sonuna kadar Ahameniş İmparatorluğu’nun resmi diniymiş ve sonra da İran İmparatorluklarının resmi dini haline gelmiş.

İslamiyet Öncesi (M.Ö. 625 – M.Ö. 651)

  • İslamiyet öncesi bu dönemde; Medler, Ahameniş (1. Pers İmparatorluğu) ve Selevkos İmparatorlukları, Partlar ve Sasaniler (2. Pers İmparatorluğu) İran tarihi’nin tarihsel gelişimine katkıda bulunmuşlar. Ticaret, yönetim ve dini alanlarda yenilikler ve gelişmeler kaydedilmiş.
  • İran’ın İslami Fethi ile Sasaniler sona ermiş ve İran İslamlaşmaya başlamış.

Orta Çağlar (652 – 1501)

  • İslam Devleti tarafından fethinden sonra İran’ın, tam olarak olmasa da büyük oranda İslamlaşması; sosyal, kültürel, siyasi ve tabii ki dini alanlarda birçok yeniliğe ve değişime neden oldu.
  • İran bu tarihler arasında Emeviler, Abbasiler, Tahiriler ve Samaniler, Gazneliler, Selçuklular, Harzemşahlar, Moğol ve Timur İmparatorlukları tarafından fethedildi ve yönetildi.
  • İran’da 1501’de ilk Şii İslam Devleti Safevi Hanedanı kuruldu. Mimari’de İsfahani Tarzın gelişmesine neden olan Safevileri 1722’de Afgan isyancılar yendi ve Afşar Hanedanı kuruldu.
  • Afşar Hanedanı’ndan sonra Zend ve Kaçar Hanedanlıkları kuruldu. Kaçar Hanedanı döneminde 1908’de petrolün bulunması bir dönüm noktasıydı, bu durum diğer devletlerin İran’la ilgili hesaplar yapmasına neden oldu ve İran’ın da sosyo-ekonomik yapısı tamamen değişmiş oldu.
  • Kaçar Hanedanı İran tarihindeki son Türk hanedanı olmuştur.

iran sahi

Rıza Şah Dönemi:

İngiltere’nin İran’a siyasi ve askeri yaptırımları ve müdahaleleri Safeviler döneminde başlamış. Sonralarda ingiliz bir ajan tarafından İran’lı Rıza Şah Pehlevi İngiltere’ye tanıtılmış.

1921’de İngiltere’nin İran’a yaptığı darbe ile İngiltere tarafından ülkenin başına getirilen Rıza Şah Pehlevi; 1923 yılında başbakan, 1925 yılında ise İran Şahı olmuş.

Birçok sosyalist ve milliyetçi hareketi bastırabilen Rıza Pehlevi, 1925 yılında Kaçar Hanedanlığını devre dışı bırakıp Pehlevi Hanedanlığını kurmuş.

Azerbaycan, Arabistan ve Luristan gibi bölgelerin yarı özerkliğini ortadan kaldırıp tüm yetkileri Tahran’a taşımış ve Farsça dışındaki dilleri kesin bir şekilde yasaklamış.

Sanayileşme, demiryolu taşımacılığı yapımına ve yükseköğretimin gelişimine katkıda bulunan Rıza Şah Pehlevi yönetimindeki İran; 2. Dünya Savaşı sırasında Almanya ile yakınlaşınca, uzun zamandır denge politikası yürüttüğü SSCB ve Birleşik Krallık tarafından işgal ediliyor.

İşgalden sonra müteffik güçlerinin isteğiyle Alman görevlileri sınır dışı etmeyi kabul etmeyen Rıza Şah Pehlevi, işgal güçlerinin denetiminde olması kaydıyla oğlunun iktidarı sürdürebilmesi için ülkeyi terk etmek zorunda kalmış.

Muhammed Rıza Pehlevi Dönemi:

Babası Şah Rıza’ya göre daha demokratik yeniliklere imza atan Muhammed Rıza Pehlevi; basına yönelik sansürü kaldırmak, siyasal ve toplumsal örgütlenmelere izin vermek gibi faaliyetlerde bulunmuş.

1943’te yapılan Tahran Konferansı’nın ardından Birleşik Krallıki SSCB ve ABD’nin İran’ı işgal edip yeniden inşa etmesine karar verilse de; SSCB buna uymayıp Azeri Azerbaycan Milli Hükümeti ve Kürt Mahabad Cumhuriyeti adlı iki özerk devlet kurmuş. Aynı yıl SSCB, İran’ın kuzey petrol yataklarını işletme konusunda imtiyazlı bir anlaşma yapınca bu toprakları boşaltmış.

Operasyon Ajax

Giderek daha etkin hale gelen Ulusal Cephe, halkın çoğunluğunun isteği üzerine 1951’de petrolün ulusallaştırılmasıyla ilgili kararın mecliste kabul edilmesini sağlamış. Karara karşı çıkan Başbakan Razmara öldürülünce; Şah, Ulusal Cephe lideri Muhammed Musaddık’ı başbaşkanlığına getirmek zorunda kalmış.

Petrolü ulusallaştırma kararı ve Musaddık’ın genel bağımsızlıkçı politikası Birleşik Krallık ve ABD’nin hoşuna gitmeyince, CIA ordudan bir gruba destek vermiş ve bir darbe düzenlenip Şah ülkeyi terk etmek zorunda bırakılmış. Sonra İngilizler ABD ile anlaşıp Musaddık’ı devirmek için Ajax Operasyonu’nu yapınca 1953’te Musaddık tutuklanmış, Şah ise ülkeye dönmüş.

Ak Devrim

Şah’ın Musaddık iktidarının bitiminden sonra İran’ı geliştirmeyi sağlamak için öne sürdüğü reform paketi. O sırada din adamı Humeyni siyasi önder konumunda olduğu ve halk içinde çıkan olaylardan sorumlu tutulduğu için 18 ay hapiste tutuldu.

İran İslam(şii) Devrimi

Aynı zamanda adı İran Devrimi’dir. Ocak 1978’te başlayan Şah karşıtı büyük gösteriler, grevler ve ekonomiyi korkunç etkileyen olaylar sonucu, Şah Şubat 1979’da ülkeyi terk eder ve Humeyni İran’a geri döner.

1 Nisan 1979’da referandum sonucu İran, resmen şii cumhuriyeti haline gelir sonra da Aralık 1979’da ülke teokratik anayasayı ve Humeyni’nin dini liderliğini onaylar. Beni Sadr cumhurbaşkanı yapılır.

İRAN-IRAK SAVAŞI:

İran tarihinde en önemli olaylardan biri de; ABD ile ilişkileri devrim sırasında kötüleşen İran’da 1979’da bir grup öğrencinin ABD büyükelçiliğinin casus yuvası olduğu gerekçesiyle personeli rehin almasıdır. Öğrenciler rehineler karşılığı Şah’ın verilmesini istedi fakat 1980’de Şah ölünce plan başarısız oldu.

Irak Lideri Saddam Hüseyin, Arap nüfusu ve zengin petrol yatakları açısından değerli olan Huzistan’ı almak ve Basra Körfezi’ne açılma isteğini gerçekleştirmek için İran’a Tahran’dan saldırmayı planladı. Irak sonradan BM’in barış antlaşması nedeniyle geri çekilmek zorunda kalsa da iki tarafta da yüz binlerce insan hayatını kaybetti. Bu savaşla alakalı en çarpıcı gerçek ise Irak’ın bu sekiz yıl süresince savaşta kullandığı kimyasal silahlar.

Güncelleme Tarihi: 21 Ağustos 2020, 17:44
YORUM EKLE
YORUMLAR
İsmail doğan
İsmail doğan - 4 yıl Önce

İran şeriat ile yönetilmemektedir.iranın yönetim şekli liderinin tam hakimiyetinde ki faşist komisyonca idare edilmektedir.

SIRADAKİ HABER